Mantelzorg; Allemaal onzin, of toch niet....?

Gisteren allemaal ophef over een artikel in de Volkskrant over mantelzorg tegen betaling. Op Twitter zag ik er zowel positieve als verontwaardigde reacties over voorbijgaan. Mantelzorg is in zijn definitie 'onbetaald' dus ja... waar hebben we het eigenlijk over?  Er is al zo lang onbekendheid over 'mantelzorg', dat het mij tijd leek voor het afschaffen van het woord 'mantelzorg' en om de dingen gewoon te benoemen in wat ze zijn. Mijn twitterbericht met die tekst werd vele malen verspreid. Dat zette mij weer aan tot nader onderzoek in het ontstaan en de betekenis van 'mantelzorg'. En wat schetst mijn verbazing? Het is al 40 jaar geleden bedacht door een arts, de heer Hattinga Verschure omdat hij bang was dat door de verzorgingsstaat de kosten voor professionele zorg niet meer op te brengen zouden zijn! Jawel.... in de 70-er jaren al....


Wat is mantelzorg volgens de bedenker ervan
Volgens Hattinga-Verschure is mantelzorg “alle zorg die genoten in een klein sociaal netwerk aan elkaar geven op basis van vanzelfsprekendheid en bereidheid tot wederkerigheid.” (1987). Kenmerkend aan mantelzorg is dat de lijnen tussen de betrokken kort zijn en dat een individu zowel zorgverlener als zorgontvanger kan zijn.
Wat ik hier boeiend vind is de bereidheid tot wederkerigheid. "Zorg jij nu voor mij, dan zorg ik een andere keer voor jou." Ouders die zorgen voor hun kinderen opdat hun kinderen later voor hen zullen zorgen.....


Vanzelfsprekendheid
Als je de definitie bekijkt, kun je elke oproep tot verplichting van mantelzorg wel stoppen. Iets wat elkaar gegeven wordt op basis van vanzelfsprekendheid is niet af te dwingen.
Iets anders is dat de vanzelfsprekendheid om iets voor je naaste te doen blijkbaar niet zo hoog wordt geacht door sommige mensen. Ik vraag me dat af. Uit divers onderzoek komt steeds naar voren dat mensen graag iets voor een ander willen doen. Een platform als 'We Helpen' kent meer aanbieders van hulp dan vragers. Omdat het hulpaanbod groter is dan de vraag, is het begrip 'vraagverlegenheid' geïntroduceerd. 


Mantelzorgers
Ben je als je mantelzorg geeft ook meteen mantelzorger? Volgens de definitie niet.
Mantelzorgers zorgen langdurig en onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. (bron: Mezzo)
Hier maakt de duur van de zorg en het onbetaalde, of je al dan niet een mantelzorger bent.
Je kunt dus mantelzorg geven zonder mantelzorger te zijn, gewoon omdat je af en toe bij je hulpbehoevende vriendin de boodschappen doet en de was strijkt. Als jij ziek bent helpt ze jou ook een handje.
Als ik vanuit een PGB betaald voor mijn partner zorg, is dat geen mantelzorg. Als je een indicatie hebt voor 10 uur persoonlijke verzorging, maar wel 80 uur in de week dingen voor je partner doet om hem te helpen, ben je 10 uur betaalde hulp en 70 uur mantelzorger.


En de professional?
Het woord 'mantelzorg' werd geïntroduceerd in de jaren 70 omdat de arts Hattinga Verschure zich vragen stelde over de grenzen van de professionele zorg. Zowel in technische als in financiële zin.
Citaat uit de Canon Sociaal Werk: 'Eén van de warme pleitbezorgers van het terug in balans brengen van professionele zorg met zelfzorg en zorg voor en door anderen is prof. dr. Johannes Hattinga-Verschure (1914-2006). Hij stelt dat mensen te veel zijn gaan vertrouwen en leunen op professionele zorg en zich steeds minder zijn gaan richten op hun eigen aandeel en verantwoordelijkheid voor hun gezondheid.


Emancipatie?
Het begrip mantelzorg is geïntroduceerd omdat iets wat mensen vanzelfsprekend aan elkaar gaven op basis van wederkerigheid, steeds meer werd ingevuld door de professionele zorg. Daarbij speelde het een rol dat steeds meer vrouwen buitenshuis gingen werken. Veel van die vrouwen gingen werken in de zorg. Ze zorgden eigenlijk niet meer onbetaald voor hun naasten, maar betaald voor anderen. Dat is eigenlijk een professionalisering van 'zorg'. Nu wil men deze professionalisering weer terugdraaien, omdat het niet meer te betalen zou zijn (door de overheid). We moeten weer onbetaald gaan doen, wat we eerder betaald deden. En dan niet alleen mensen die professional zijn geworden in dat wat 'mantelzorg' heet, maar eigenlijk iedereen. Mannen, vrouwen... allemaal aan de mantelzorg.
Omdat toch vooral veel vrouwen de zorg op zich nemen betekent dit vooral voor hen een achteruitgang. Financieel en maatschappelijk gezien. In persoonlijke ontwikkeling kan het een verrijking zijn om mantelzorg te geven.


Betaalde mantelzorg?
Terugval hoeft niet. Ik zie mogelijkheden voor emancipatoire winst als:
- het maatschappelijk aanzien van mantelzorg verbetert, als je met trots kunt zeggen dat je 'mantelzorger' bent;
-  je er in financieel opzicht niet op achteruitgaat als je minder buitenshuis gaat werken om te gaan mantelzorgen;
-  je in de gelegenheid wordt gesteld je kennis en vaardigheden voor het mantelzorgen te vergroten en te 'verzilveren', bijvoorbeeld in certificaten waar je ook elders wat mee kunt (bijv. EVC's);
- de maatschappij er meer op ingericht raakt dat mensen zolang mogelijk zelfstandig kunnen functioneren en dat hulp van naasten (mantelzorg) daar als vanzelfsprekend uit voortvloeit.

Om hier invulling aan te geven hebben Annette Stekelenburg en ik in september de vereniging 'Maak Mantelzorg Mogelijk'  (MMM) opgericht. Op 21 november hebben we een expertmeeting om de mogelijkheden voor verdere uitwerking van bovenstaande punten diepgaand te verkennen. Op basis van die verkenning werken we het programma voor MMM verder uit en zullen we actief leden en  ambassadeurs gaan werven. Donateurs en sponsors zijn van harte welkom. Zie ook de website.

Bronnen:
Voor dit blog heb ik behalve mezelf verschillende andere bronnen geraadpleegd zoals:
De canon sociaal werk over prof. dr. Hattinga Verschuren en mantelzorg
Voor gebruik van de huidige begrippen mantelzorg en mantelzorger
De publicatie 'Mantelzorg op waarde geschat' van het SCP, 2013



Reacties

  1. Beste Cora,
    Ik hoor de mantelzorger harder roepen om erkenning dan bijvoorbeeld de professional, hoe komt dat toch?
    Trots haal je uit jezelf, je naasten maar toch niet van de overheid, zou ik denken.
    Iedereen heeft een vrije keuze, als je besluit om zwanger te worden, neem je verantwoordelijkheid om te zorgen voor je kind; je kiest ervoor om parttime of fulltime te gaan werken na de geboorte. Het aangaan van een huwelijk, betekent het zorgen voor elkaar in lief en leed. Wat maakt het nu zo moeilijk voor de mantelzorger in deze maatschappij? Hoe is dat voor de verschillende doelgroepen in de maatschappij? In mijn omgeving vragen de mantelzorgers om advies, aan professionals, zoals tiltechnieken, persoonlijke verzorging, deskundigheidsbevordering. Daar liggen mooie kansen, in het verbinden, zodat de mantelzorger ondersteunt wordt in eigen kracht. Maar ik zie ook dat het Steunpunt Mantelzorg daar nog veel in te leren heeft, vooral nu er hoogopgeleide mantelzorgers zijn die andere vragen hebben dan de mantelzorgers van vroeger!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Cynthia Reindersma12 oktober, 2014

      Uit meerdere onderzoeken blijkt dat professionals niet aansluiten bij de mantelzorger, dat de mantelzorger andere behoeftes heeft dan de zorg hen kan geven. Ik heb 16 jaar in langdurig zorg settings gewerkt en daar gemerkt dat de zorg mantelzorg soms niet eens erkende, men dacht al snel dat zij degene waren met alle expertise en de mantelzorger wordt al snel als last ervaren.

      Persoonlijk denk ik dat het nog moeilijk gaat worden de komende jaren, deze verzorgende die jarenlang niet echt hoefde samen te werken met een netwerk van een client gaan nu in de thuiszorg moeten werken waar de eisen een stuk hoger zijn!

      Ik ben voor het stuk begeleiding nu bezig Partisa op te starten, half november ga ik professionele begeleiding in de thuissituatie aanbieden. Maar ik ben me er zeer van bewust dat mijn medewerkers getraind zullen moeten worden in het werken in een andere werksetting en wil dus intensief hen hierop gaan begeleiden. Dat kost tijd en geld maar is mijn inzien hard nodig in de zorg!

      Verwijderen
    2. Cynthia, interessant wat je schrijft over waar je mee bezig bent. Heb je ergens meer informatie over Partisa?

      Verwijderen
  2. Goed artikel, Cora.
    Ik zou het wel iets willen uitbreiden. Daarvoor is hier te weinig ruimte en daarom doe ik dat op andere plekken in de sociale media.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha Arjen, ondertussen heb ik je aanvulling gelezen op Facebook in de groep Maak Mantelzorg Mogelijk. Prachtige en zeer waardevolle aanvulling. Dank je!

      Verwijderen
  3. Dag Cora, knap stuk werk weer. Ik wil graag reageren op Cynthia Reindersma: Toen ik nog voorzitter was van de cliëntenraad bij de 'Zorgzaak' in Hoogeveen, heb ik daar de bijzondere opleiding meegemaakt voor (ex-)mantelzorgers. Zij konden daar naast hun specifieke ervaringsdeskundigheid als mantelzorger opgeleid worden voor gediplomeerd verzorgende professional. Wellicht heeft de Zorgzaak die opleiding nog. Misschien interessant om na te vragen.
    Wim Klein.(DCMN)

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Reacties
    1. Je verhaal omtrent het woord "mantelzorg"is mij al jaren bekend, maar het is nog veel erger,wij leveren onbetaald en verplicht een schat van € 8 miljard op, dus we moeten daar nog veel meer achterheen.
      En zeker het mantelzorgcompliment wat wegbezuinigd wordt moeten we gaan ontvangen maar dan wel 3 of 4 dubbel!!!!! In ieder geval bedankt voor je duidelijke uiteenzetting, dick van heun

      Verwijderen

Een reactie posten